دیالیز روشی برای حذف مواد زائد و مایعات اضافی از خون است، زمانی که کلیهها به درستی کار نمیکنند. اغلب شامل انحراف خون به دستگاهی برای تمیز کردن است. به طور معمول، کلیهها خون را فیلتر میکنند، مواد زائد مضر و مایعات اضافی را خارج و به ادرار تبدیل میکنند تا از بدن خارج شوند.
برای رساندن خون به دستگاه دیالیز، پزشک باید یک دسترسی به رگهای خونی در بدن ایجاد کند که به آن دسترسی عروقی میگویند.
چند نوع دیالیز داریم؟
2 نوع اصلی دیالیز وجود دارد: همودیالیز و دیالیز صفاقی.
همودیالیز شامل هدایت خون به یک دستگاه خارجی است، جایی که قبل از بازگشت به بدن فیلتر میشود.
دیالیز صفاقی شامل پمپاژ مایع دیالیز به فضای داخل شکم است تا مواد زائد را از خون عبوری از عروق داخلی شکم خارج کند.
همودیالیز چیست؟
همودیالیز رایجترین نوع دیالیز است و اکثر مردم از آن مطلع هستند. در طول عمل، یک دسترسی عروقی به بدن بيمار متصل میشود. خون از امتداد لوله و ماشين دياليز (كليه مصنوعی) كه عمل فيلتراسيون خون را انجام میدهد، عبور میکند و سپس در امتداد لولهای دیگر به بدن منتقل میشود.
در مراکز دیالیز، این کار معمولاً 3 روز در هفته انجام میشود و هر جلسه حدود 4 ساعت طول میکشد.
در خانه نیز توسط ماشين دياليز پرتابل قابل انجام است.
چند نمونه از برنامه دیالیز خانگی عبارتند از:
4 بار در هفته به مدت 4 ساعت
5 بار در هفته به مدت 3 ساعت
6 روز در هفته به مدت 8 ساعت
روشهای دسترسی به عروق کدامند؟
AV Fistula (شریانی وریدی):
فیستول AV ایمنترین نوع دسترسی عروقی است. این میتواند سالها طول بکشد و کمترین احتمال ابتلا به عفونت یا لخته شدن خون را دارد. جراح یک شریان (رگ خونی بزرگی که خون را از قلب حمل میکند) و یک ورید (رگ خونی که خون را به قلب میبرد) را زیر پوست متصل میکند.
معمولاً فیستول AV را در دست غیر غالب شما انجام میدهند. به عنوان مثال، اگر شما راست دست هستید، احتمالاً فیستول خود را در دست چپ خود خواهید گرفت.
گرافت مصنوعی:
بهترین گزینه بعدی برای دسترسی به عروق است. احتمال بروز مشکلات عفونت و لخته شدن خون بیشتر است. یک جراح از یک لوله پلاستیکی برای اتصال شریان و ورید زیر پوست بازوی شما استفاده میکند. بهتر است دو تا سه هفته قبل از شروع دیالیز گرافت مصنوعی انجام دهید.
کتتر:
کتتر همودياليز یک لوله پلاستیکی Y شکل است. یک انتهای کتتر به ورید بزرگی در داخل بدن متصل میشود. دو انتهای دیگر از طریق پوست شما خارج میشود. دو نوع کتتر وجود دارد:
یک کتتر وریدی به ورید گردن (ژگولار)، قفسه سینه (سابكلاوين) یا ساق پا (فمورال)متصل میشود و در خارج از بدن كتتر Y شكل قرار میگيرد. اگر لازم است فورا دیالیز را شروع کنید، پزشک ممکن است کتتر وریدی را توصیه کند، زیرا میتوان آن را در همان روز قرار داد و از آن استفاده کرد. اما باید فقط برای مدت زمان کوتاه استفاده شود.
یک کتتر تونلی اغلب به ورید گردن (ژگولار) متصل میشود. کتتر تونلی ایمنتر است و میتواند برای مدت طولانیتری نسبت به کتتر وریدی استفاده شود.
دیالیز صفاقی چیست؟
دیالیز صفاقی به جای دستگاه، از پوشش داخلی شکم (صفاق) به عنوان فیلتر استفاده میکند. مانند کلیهها، صفاق حاوی هزاران رگ خونی ریز است که آن را به یک دستگاه فیلتر مفید تبدیل میکند. قبل از شروع درمان، یک برش در نزدیکی ناف ایجاد میشود و یک لوله نازک به نام کتتر از طریق برش وارد فضای داخل شکم (حفره صفاقی) میشود.
مایع از طریق کتتر به داخل حفره صفاقی پمپ میشود. با عبور خون از رگهای خونی پوشاننده حفره صفاقی، مواد زائد و مایع اضافی از خون خارج و به مایع دیالیز کشیده میشوند. مایع مصرف شده چند ساعت بعد در کیسه تخلیه میشود و با مایع تازه جایگزین میشود. تعویض مایع معمولاً حدود 30 تا 40 دقیقه طول میکشد و معمولاً باید حدود 4 بار در روز تکرار شود.
درصورت امكان، این کار را میتوان در طول شب هنگام خواب توسط دستگاه انجام داد.
چرا دیالیز انجام میشود؟
اگر کلیههای شما به درستی کار نکنند (به عنوان مثال، به دلیل ابتلا به بیماری مزمن کلیه یا نارسایی کلیه) ممکن است نتوانند خون را به درستی تمیز کنند. مواد زائد و مایعات میتوانند تا سطوح خطرناکی در بدن ایجاد شوند. در صورت عدم درمان، ممکن است علائم ناخوشایندی ایجاد شود و در نهایت کشنده باشد.
در بیمارانی که مشکلات قلبی–عروقی و یا عروق محیطی دارند دیالیز صفاقی روش درمان مناسب است و برعکس در بیمارانی که فتق اینگوئینال و یا شکمی، دیورتیکولیت، سابقه عمل جراحی شکمی به علت کاهش سطح پریتوئن، آنوریسم شکمی، چاقیهای مرگ آور، عدم تحمل فیزیکی و روانی دارند، دیالیز صفاقی قابل اجرا نیست و همودیالیز انتخاب مناسبتری است .
تا چه زمانی باید دیالیز انجام؟
در برخی موارد، نارسایی کلیه ممکن است یک مشکل موقتی باشد و دیالیز را میتوان با بهبودی کلیهها متوقف کرد. اما اغلب، فردی که نارسایی کلیه دارد نیاز به پیوند کلیه دارد. همیشه انجام پیوند کلیه بلافاصله امکان پذیر نیست، بنابراین ممکن است تا زمانی که کلیه اهداکننده مناسب در دسترس قرارگیرد، دیالیز مورد نیاز باشد.
اگر پیوند کلیه برای بيمار مناسب نیست (برای مثال، در شرایطی نیستند که یک عمل جراحی بزرگ انجام شود) ممکن است تا پایان عمر به دیالیز نیاز باشد.
دیالیز چه عوارضی دارد؟
همودیالیز میتواند باعث خارش پوست و گرفتگی عضلات شود. دیالیز صفاقی میتواند شما را در معرض خطر ابتلا به پریتونیت یا عفونت غشای نازکی که اطراف شکم شما را احاطه کرده است، قرار دهد.
هر دو نوع دیالیز میتوانند باعث ایجاد احساس خستگی در شما شوند.
محدودیتهای غذایی در زمان همودیالیز چیست؟
اگر همودیالیز میکنید، مقدار مایعی که میتوانید بنوشید به شدت محدود میشود. این به این دلیل است که در صورت نوشیدن بیش از حد نمیتوان 2 تا 3 روز مایع اضافی را از خون شما در 4 ساعت خارج کرد و میتواند منجر به مشکلات جدی شود که در آن مایع اضافی در خون، بافتها و ریهها جمع شود.
مقدار مایعی که مجاز به نوشیدن هستید به اندازه و وزن شما بستگی دارد. اکثر بیماران فقط مجاز به نوشیدن 1000 تا 1500 میلیلیتر مایع در روز هستند. همچنین باید مراقب باشید که در هنگام دیالیز چه میخورید. این به این دلیل است که مواد معدنی مانند سدیم (نمک)، پتاسیم و فسفر که معمولاً توسط کلیهها فیلتر میشوند، میتوانند به سرعت بین جلسات درمانی به سطوح خطرناکی برسند.
برای داشتن یک برنامه غذایی مطلوب باید به متخصص تغذیه مراجعه کنید. برنامههای غذایی از فردی به فرد دیگر متفاوت است، اما به احتمال زیاد توصیه میشود از خوردن غذاهای سرشار از پتاسیم و فسفر خودداری شود و میزان نمک مصرفی كاهش يابد.